środa, 10 maja 2017

TIK a promowanie czytelnictwa

9 maja 2017 r. w Bibliotece Pedagogicznej w Chełmie odbyła się konferencja "Polubić czytanie … O możliwościach rozwijania kompetencji czytelniczych uczniów", na której przedstawiłam moje propozycje wykorzystania TIK w promowaniu czytelnictwa. Jako koordynatorka bibliotecznego programu edukacyjnego "TIK? Tak! A może książka?" przedstawiłam efekty prac uczestników wcześniej wspomnianego programu. Zapraszam do zapoznania się ze szczegółami samego programu na https://tiktakbpchelm.blogspot.com/. Naprawdę warto przejrzeć wszystkie zadania. Uczestnicy wykonywali logotypy bibliotek szkolnych, tworzyli książeczki elektroniczne, sleeveface, rozwiązywali quizy interaktywne (LearningApps, Quizziz), dodawali wpisy do padleta oraz tworzyli kampanie promujące czytelnictwo (filmy, prezentacje, plakaty). Jestem pod wrażeniem zaangażowania uczniów i ich pomysłowości! 
Zapraszam do zapoznania się z moją prezentacją...


środa, 19 kwietnia 2017

Interaktywne pocztówki lub kartki z życzeniami

Czas świąt już za nami, a ja po przerwie w pisaniu na blogu (intensywne działania w pracy, a ponoć w bibliotece wieje nudą i nicnierobieniem) podrzucam kolejne narzędzie. 
Blabberize, bo o nim tu mowa jest programem do tworzenia zdjęć, na których postaci mówią poruszając ustami... Obsługa Blabberize jest bardzo prosta, co z pewnością Was nie zniechęci, a Dzień Matki już niebawem. Możecie pracować ze swoimi dziećmi lub uczniami (w przypadku belfrów) i tworzyć właśnie kartki z okazji święta przypadającego 26 maja.
Gotową kartkę można wysłać przy pomocy linku w mailu lub osadzić na swoim blogu lub stronie internetowej placówki (szkoły, biblioteki, świetlicy).

Nasz program znajduje się na stronie http://blabberize.com/.
Zaczynamy od rejestracji w serwisie (sign up) i wypełniamy formularz: podajemy nazwę użytkownika (Username), adres mailowy (Email), hasło (Password), które należy wpisać dwukrotnie (trzecie i czwarte okienko). Rejstrację kończymy Sign Up. Konto zostało założone, więc przed rozpoczeciem pracy musimy się w serwisie zalogować. I tu zamieszczę krótką ściągawkę:


Do wyszukiwania obrazów służy przycisk Browse (akurat tu na screenie go nie ma).
Po załadowaniu zdjęcia na dole okna pojawią się dwa przyciski edycyjne: wybieramy inne zdjęcie lub przycinamy to wybrane. 


Aby przejść do kolejnego kroku musimy wcisnąć strzałkę pod obrazem. Pod oknem obrazu pojawiają się nowe przyciski, które pozwalają na ustawienie ust postaci (ustaw usta na ilustracji), czyli ta części twarzy, poruszająca się podczas mówienia 😊. Nie muszą to być usta, może to być także oko czy nawet nos. Na tym etapie tworzenia Blabbera pojawiają się dodatkowo kolejne dwa przyciski – pierwszy z nich umożliwia dodanie nowego elementu, który będzie się poruszał (dodaj usta) lub usunięcie takiego elementu (usuń usta).


Na zdjęciu pokaże się różowa chmurka otoczona kółeczkami, teraz możemy ustawić swój obszar, który będzie się poruszał (przesuwamy te kółeczka, punkciki). Dopasowujemy do ust postaci na zdjęciu.
Kolejny etap w tworzeniu Blabbera to przygotowanie nagrania. Można nagrać je samemu, przy użyciu mikrofonu lub telefonu albo pobrać gotowy plik dźwiękowy z komputera. Należy w tym celu wybrać odpowiednią opcję, klikając w wybrany przycisk. 


Gdy chcemy nagrać swój głos, wybierzmy mikrofon, a następnie czerwone kółeczko. 


Rozpoczynamy nagranie. Oprócz nagrywania głosu możemy "wgrać" gotowy plik dźwiękowy (przycisk w środku ze strzałką). W oknie Upload Audio dodajemy 30-sekundowe nagranie z komputera (w formacie MP3 lub WAV). Wystarczy kliknąć w przycisk Browse i odnaleźć odpowiedni plik na dysku. Po załadowaniu nagrania do Blabbera można sprawdzić efekt. Gdy jestesmy zadowoleni z efektu końcowego w naszym projekcie – przyciskamy klawisz OK – teraz zapiszemy naszą pracę.
W oknie Describe Your Blabber wpisujemy tytuł projektu, krótki opis oraz wpisujemy jeden lub kilka tagów. Przyciskiem Save zapisujemy Blabbera. Jednocześnie otrzymujemy możliwość podzielenia się naszą pracą. 


W prawym panelu klikając w przycisk Share It! wygenerujemy adres strony z Blabberem, który można skopiować i przesłać pocztą elektroniczną albo zamieścić na portalu społecznościowym. Poniżej znajdziemy kod embed, pozwalający na osadzenie "postaci" na stronie www czy blogu.


Zapisanego Blabbera możemy też zapisać jako wideo na własnym komputerze. W tym celu należy kliknąć w przycisk I want this on video! W oknie, które w ten sposób wywołamy, należy na postawione pytanie: Are you sure you want a video of "…"?, odpowiedzieć twierdząco. Plik zapisujemy na swoim komputerze w postaci klipu filmowego. Możemy go oglądać i udostępniać za pomocą Windows Media Player.
Oto efekt mojej pracy http://blabberize.com/view/id/1591603, co prawda nie jest idealnie, ale przynajmniej "nietypowo". 
Powodzenia z Blabberami:)


czwartek, 26 stycznia 2017

Pokaż, jak Ty to robisz...zrób screencast!

Screencast-O-Matic to program, który służy do zgrywania obrazu z pulpitu komputera z systemem operacyjnym Windows. Dzięki niemu możemy tworzyć własne filmy instruktażowe przydatne na lekcjach, szkoleniach czy też prezentacjach.



Interfejs jest bardzo czytelny i intuicyjny. Główne okno programu Screencast-O-Matic zajmuje nagrywany obraz, natomiast pod nim umieszczono wiele przydatnych opcji. Najważniejszy jest czerwony przycisk – po wciśnięciu rozpoczynamy nagrywanie. Przedtem jednak możemy określić między innymi rozdzielczość ekranu oraz stopień głośności. Jeśli chcemy szybko przełączyć się między nagrywaniem, a pauzą, możemy skorzystać ze skrótu klawiaturowego ALT+P.

Program Screencast-O-Matic jest dostępny w wersji darmowej i płatnej. W przypadku bezpłatnej wersji programu możemy nagrywać maksymalnie 15-minutowe filmy z pulpitu i kamery internetowej w formacie MP4, AVI lub FLV, które opublikujemy na YouTube w rozdzielczości HD. Na każdym wideo pojawi się jednak znak wodny programu.
Wersja płatna powiększa wachlarz możliwości – umieszczanie swoich projektów na m.in. Google Drive czy Vimeo, publikować zrzuty ekranowe oraz zabezpieczać swoje screencasty hasłem. Otrzymamy również dostęp do rozmaitych narzędzi, w tym funkcję nagrywania obrazu jedynie z kamery internetowej oraz dźwięków z systemu Windows.

Krótka instrukcja:
1. Wchodzimy na stronę http://screencast-o-matic.com/.
2. Klikamy "Start Recording".
3. Akceptujemy zainstalowanie apletu java i jego uruchomienie.
4. Uruchomi nam się okno z trybem nagrywania (można zamknąć stronę www).
5. Na środku okna mamy informację o tym, że można wznowić lub dać pause skrótem ALT+P (aby schować kliknij w Hide).
6. Ustawiamy wielkość okna do nagrywania według naszych potrzeb.
 7. Ustawiamy czy chcemy, aby był nagrywany również dźwięk (np. mp3 w tle lub to co mówimy do mikrofonu).
 8. Klikamy czerwone kółko (REC), ponowne kliknięcie tego samego klawisza to PAUSE.
9. Należy pamiętać, żeby w tym polu do nagrywania - podczas włączonego nagrywania - nie pojawiało się nic innego niż to, co chcemy upublicznić, bo też się nagra!
10. Po skończonym nagrywaniu, klikamy DONE, uruchomi nam się okno, w którym kończymy pracę z nagraniem, należy w nim wybrać, gdzie chcemy opublikować film (na koncie projektu, na YT lub zapisać do pliku video):
- wybierając stronę projektu Sreencast-O-Matic należy założyć konto,
 - wybierając YT należy wprowadzić podstawowe dane do YT,
 - wybierając do pliku video możemy: zapisać w formacie mp4, avi, flv, gif, dodać notatki do każdej sekundy filmu (bardzo przydatne, jeśli się nie nagrywa komentarza audio).

sobota, 14 stycznia 2017

Nowy wymiar prezentacji multimedialnej, czyli jak to się robi w Prezi

Dziś spróbuję zachęcić do pracy z edytorem prezentacji, w kórym tworzymy tzw, "prezitacje". 

Prezi to edytor, narzędzie do tworzenia prezentacji online. Nie opiera się na typowych seriach slajdów. Zamiast tego użytkownik zapełnia obiektami i blokami treści rodzaj wielkiej karty. Może to być obraz, mapa mentalna lub szereg okienek - slajdów. Przepływamy nad poszczególnymi elementami, obracamy, przybliżamy i oddalamy ich fragmenty lub grupy. Pozwala to pokazywać relacje między elementami prezentowanej całości w sposób ciekawy wizualnie, a jednocześnie bardziej zrozumiały dla... obu półkul mózgowych. 
Bezpłatna licencja oferuje 100 MB miejsca na przechowywanie prezitacji; podstawowe funkcje do edycji; wszystkie Twoje Prezitacje są ogólnodostępne; prezitacji nie można redagować po pobraniu na dysk, a jedynie w trybie online. 
Bezpłatna licencja edukacyjna (aby z niej skorzystać trzeba posiadać konto e-mail w domenie edu) oferuje: 500 MB miejsca na przechowywanie prezitacji; możliwość użycia własnego logo zamiast logo Prezi; Twoje prezitacje są tworzone jako prywatne, sam decydujesz komu je udostępnisz; masz dostęp do pomocy przy rozwiązywaniu problemów.
Krok 1 to REJESTRACJA, której dokonujesz na stronie www.prezi.com. Wchodząc na stronę główną PREZI w prawym górnym rogu strony widnieje przycisk SEE PRICING.




Wybór tego przycisku przenosi nas do strony z cennikiem, wybierzmy opcję darmową CONTINUE FREE.




Następnie musimy wypełnić formularz rejestracyjny, dzięki któremu możemy założyć swój darmowy profil publiczny. Oprócz podawania haseł możemy logować się za pomocą Linkedin lub Facebooka. Warunkiem jest posiadanie konta (własny profil) na tych portalach.


Krok 2. LOGOWANIE - podaj swój login i ustawione hasło. 

Krok 3. TWORZENIE NOWEJ PREZENTACJI. Kliknij w New Prezi. Podobnie jak w PowerPoint możemy tworzyć swoją prezentację wykorzystując gotowe szablony lub tworzyć według własnego pomysłu.  


Gdy korzystamy z GOTOWEGO MOTYWU wybieramy z galerii szablonów prezitacji, które są prezentowane w formie miniatur w czterech zakładkach: All, Professional, Inspirational, Photographic. Wyboru szablonu dokonujesz kliknięciem w jego miniaturę zaprezentowaną w oknie Choose your templates (Wybierz swój szablon). Swój wybór potwierdzasz kliknięciem w przycisk Use template znajdujący się w dolnym prawym rogu okna dialogowego (Użyj szablonu). Możesz również skorzystać z opcji Start blank prezi, czyli prezitacji bez szablonu. 

Gdy chcesz utworzyć prezentację według swojego motywu skrzystaj z KREATORA WŁASNYCH MOTYWÓW Na pasku narzędzi kliknij w opcję Themes. Następnie wybierz opcję Customize Current Theme… , przy pomocy której zdefiniujesz własny motyw (wygląd prezitacji). Po użyciu opcji Customize Current Theme… wyświetlone zostanie okno dialogowe Theme Wizard



W prezitacji możesz ustalać kolejność wyświetlania obiektów i tu pomocna jest ŚCIEŻKA PRZEJŚCIA (PATH). Dzięki niej ułożysz ścieżkę przejścia pomiędzy poszczególnymi obiektami prezitacji. I tu uwaga: ustawienie ścieżki przejścia powinno być ostatnim etapem pracy nad prezitacją! 



Możemy także nadać kolejność pokazania różńych obiektów znajdujących się w ramkach, czyli dodać ANIMACJĘ. Kliknij w opcję Edit path and animation. Przy cyfrach oznaczających kolejność wyświetlenia danego obiektu w pokazie znajduje się ikona (żółta gwiazdka). Oznacza ona, że dla obiektów (tekst, grafika, obraz, itd.) w ramce możesz ustawić animację wejścia. 


RAMKI I STRZAŁKI (FRAMES & ARROWS). Ramka określa granice obiektu lub kilku obiektów. Jej kształt, wielkość i ułożenie pozwala wybrać dowolny fragment wirtualnego płótna, który będzie wyświetlany jako element prezitacji. 


Do ramki dodajemy tekst, grafikę, pliki wideo itd. Strzałki i linie również możemy dowolnie edytować przy pomocy tzw. zebry. Ale wcale nie mam tu na myśli konika w paski :) ZEBRA to uniwersalny pulpit sterujący, który pozwala dowolnie zmieniać parametry obiektu za pomocą przytrzymywania i przeciągania myszą. Kiedyś miała formę koła, dziś już wygląda zupełnie inaczej. Dla różnych obiektów będzie miała inną opcję edycji w lewym okienku (grupowanie obiektów, powiększanie całej ramki, edycja tekstu, itp.), natomiast pozostałe elementy zebry będą identyczne dla wszystkich obiektów („Delete” – usuń, „łapka” służąca do przesuwania obiektu, „+” powiększ, „-„ zmniejsz). 



Bardzo pomocna okazuję się też opcja GRUPOWANIA / ROZGRUPOWANIA OBIEKTÓW. Aby zgrupować obiekty, np. tekst i obraz, musimy je najpierw zaznaczyć (wskazać). W tym celu kliknij myszką na jeden z obiektów przeznaczonych do zgrupowania. Następnie przy wciśniętym klawiszu Shift lub Ctrl na klawiaturze klikaj myszką w kolejne obiekty, które mają zostać zgrupowane w jeden. Aby cofnąć operację grupowania – kliknij opcję Ungroup na zebrze.


EDYCJA OBIEKTÓW TEKSTOWYCH następuje przy pomocy paska narzędzi (opcje podobne jak w Wordzie) wywołanego przez kliknięcie w dowolnym miejscu na wirtualnym płótnie. 


DODAWANIE MULTIMEDIÓW (INSERT) wzbogaci naszą pezentację: kształtami, obrazami, filmami, plikami PDF, prezentacją PowerPoint. Multimedia mogą pochodzić zarówno z zasobów Twojego komputera, jak i z Internetu. 


POKAZ PREZITACJI jest możliwy na każdym etapie pracy nad prezitacją. Wystarczy, że klikniesz w przycisk Present na pasku narzędzi w górnym lewym rogu okna. Aby powrócić do okna edycji, w oknie pokazu kliknij w ikonę krzyżyka w górnym prawym rogu ekranu. 
Prezitacja jest tworzona online. Aby w wersji online zapisać wprowadzone modyfikacje, skorzystaj z ikony Saved (Zapisz) znajdującej się na pasku narzędzi w górnym lewym rogu ekranu. Jeśli chcesz zapisać wprowadzone w prezitacji modyfikacje i jednocześnie ją opuścić (zamknąć), skorzystaj z ikony Exit (Wyjście) znajdującej się na pasku narzędzi w górnym prawym rogu ekranu. 

ZAPIS PREZITACJI OFFLINE. Aby zapisać prezitację w trybie offline, zapisz i zamknij prezitację przy pomocy opcji Exit. Następnie kliknij w klawisz Download
Jeśli prezitacja, nad którą wcześniej pracowałeś wymaga jeszcze uzupełnienia lub modyfikacji, to aby ją ponownie edytować, po zalogowaniu się na swoje konto w Prezi, kliknij w ikonę Edit wyświetlaną po „najechaniu” myszką na miniaturę prezitacji. Oczywiście do edycji można wrócić w każdej chwili.

WYDRUK PREZITACJI. Aby wydrukować prezitację, należy ją zapisać w formacie PDF. W tym celu rozwiń opcję Share z paska narzędzi w górnym prawym rogu ekranu i wybierz pozycję Download as PDF. Program przez chwilę będzie pracował nad przygotowaniem PDF-u, gdy skończy kliknij w opcję Save PDF (Zapisz PDF) i wskaż miejsce zapisu pliku. Po otwarciu PDF-a możesz wydrukować prezitację. 



PRACA ZESPOŁOWA W PREZI. Bez względu na typ licencji Prezi, którego używasz możesz: dzielić się swoimi prezitacjami z uczniami, współpracownikami, znajomymi, zaprosić uczniów, współpracowników, znajomych do wspólnego oglądania prezitacji, zaprosić uczniów, współpracowników, znajomych do wspólnego edytowania prezitacji zarówno w czasie rzeczywistym, jak i asynchronicznym (maksymalnie 30 osób). 


POZIOM DOSTĘPU. Niestety w przypadku darmowej wersji nasz dosyęp jest publiczny i do wielokrotnego użytku, czyli prezitacje zostaną opublikowane na Prezi.com/explore, a inni użytkownicy będą mogli je skopiować i modyfikować pod swoim nazwiskiem. Domyślne ustawienie Public & reusable (Publiczny i do wielokrotnego użytku) można zmienić na opcję Public, która pozwoli innym tylko obejrzeć prezitację i wyszukać ją w ogólnym katalogu Prezi.com/explore. W tym celu kliknij Public & reusable, a w wywołanym oknie dialogowym Share prezi odhacz opcję Allow public reuse… i zamknij okno. W pozostałych licencjach Prezi dostępna jest jeszcze opcja Private, po której zaznaczeniu prezitacja jest widoczna tylko dla jej autora i osób, którym ją udostępni.


WYLOGOWANIE SIĘ Z KONTA PREZI - opcja Logout po rozwinięciu listy przy swoim koncie.


Jak USUNĄĆ SWOJE KONTO W PREZI? Po wybraniu opcji Settings&Account na dole ekranu znajdziesz opcję Delete your account


Życzę niesamowitych prezitacji! A tu Prezi o Prezi...

sobota, 7 stycznia 2017

Scratch, czyli jak poskromić kota

Zaczynając przygodę z programowaniem spotkałam się ze Scratchem, którego logo to przyjazny kotek. Początki, jak zawsze nie były łatwe, a kot trudny do poskromienia... Z czasem można go udobruchać:)

Kilka słów o programie...
Scratch jest edukacyjnym językiem obiektowym, który został stworzony jako środek do nauczania dzieci i młodzieży (od 8 lat wzwyż) podstaw programowania. Scratch jest także środowiskiem programistycznym służącym do tworzenia i uruchamiania programów w tym języku. Scratch umożliwia łatwe tworzenie interaktywnych historyjek, animacji, gier, muzyki. Programowanie odbywa się w sposób wizualny - elementy języka mają kształt „puzzli” a poprzez przeciąganie mogą być układane w określonym porządku. W ten sposób tworzy się kod-instrukcja przypisana określonemu obiektowi (tzw. duszkowi). Obiekty mogą reagować na zdarzenia zewnętrzne. Wygląd postaci przypisanych do obiektów można wybierać z zasobnika, tworzyć lub importować z zewnątrz.
Będąc zarejestrowanym użytkownikiem w programie Scratch stajemy się częścią społecznościowego serwisu, który pozwala dzieleniu się z innymi swoimi programami, dyskutowanie o nich oraz oglądanie i pobieranie prac stworzonych przez innych użytkowników tego serwisu. Strona jest dostępna w języku polskim.
Scratch'a można pobrać bezpłatnie z działu download na stronie domowej programu lub też pracować online na stronie https://scratch.mit.edu/.
[Źródło: Wikipedia]

Dla większości osób programowanie przy użyciu tradycyjnych języków programowania (Java lub C++) jest nudną, skomplikowaną czynnością wymagającą specjalistycznych umiejętności. Jednak Scratch, nowy, graficzny język programowania powstał, żeby to zmienić. Dzięki większej mocy obliczeniowej komputerów jaką obecnie dysponujemy oraz przyjaznemu interfejsowi dzieci, nastolatki oraz pozostałe osoby mogą się przekonać jak wciągającą zabawą jest programowanie. Do podstawowych elementów Scratch należy budowanie programów z bloków instrukcji, które łączymy ze sobą tworząc listy instrukcji. Bloki są tak zaprojektowane, że można je połączyć wyłącznie w sposób sensowny z programistycznego punktu widzenia. W związku z tym błędy składni nie istnieją w Scratch. Różne typy danych są reprezentowane przez bloki odpowiednio pogrupowane i umieszczone w „szufladkach” o różnych kolorach.


Główne okno programu zostało podzielone na części, które ze sobą współgrają. Dokładny opis znajduje się w podręczniku autorstwa Piotra Szlagora Scratch 2.0 - Programowanie wizualne. Przewodnik po Scratchu dla każdego (link do podręznika zamieściłam niżej). 


Krok pierwszy - wybieramy „Kiedy kliknięto zieloną flagę” (znajduje się on w szufladce Skrypty -> ZDARZENIA) – to oznacza rozpoczęcie naszej animacji - uruchomienie duszka po kliknięciu w zieloną flagę znajdującą się nad sceną, natomiast duszka zatrzymujemy poleceniem „Zatrzymaj wszystko/ten skrypt/duszka” (Skrypty –> KONTROLA). Czerwone kółeczko obok flagi zatrzymuje działanie programu podczas podglądu w trakcie pracy. 
A tak wygląda przykładowa instrukcja (kotek rysuje wielokąty):


Nasze postaci wybieramy z biblioteki i nazywamy je „duszkami”. Możemy im zmieniać kostiumy wybierając gotowe z galerii, stworzyć własne kostiumy, wybrać z dysku komputera lub wykonać zdjęcie. Możemy też zmieniać tło i dostosowywać do własnych potrzeb. Duszki umieszczone są na scenie, a klocki układamy w obszarze po prawej stronie ekranu.

Możesz zmieniać swoją instrukcję nawet w czasie, gdy programy są wykonywane. Warto eksperymentować ze Scratch’em, polecam pracę z własnymi dziećmi - od nich też możemy się wiele nauczyć!

Więcej o Scratch w podręczniku P. Szlagora oraz instrukcji Mistrzów Kodowania. Polecam!

Dla początkujących Urszula Jarosz, uczestniczka programu Mistrzowie Kodowania, przetłumaczyła specjalne karty do gry opracowane przez zespół MIT. Karty można wydrukować i wykorzystać do urozmaicenia scratchowych zajęć, a nawet do ćwiczeń dla samych siebie - początkujących programistów:) Karty do pobrania TUTAJ.

Mistrzowie Kodowania udostępnili scenariusze do wykrzystania na zajęciach z uczniami. Można je pobrać w postaci plików PDF TUTAJ. Na tej stronie znjadują się także inne propozycje zajęć wykorzystujące różne programy, np. Scratch Junior, Bee-Bot czy Dash i Dot.

Zatem do dzieła!

sobota, 31 grudnia 2016

Życzenia noworoczne



Już wkrótce instrukcja do Genial.ly (przykład macie powyżej - kartka noworoczna), a tymczasem życzę pomyślności w Nowym Roku 2017!

czwartek, 29 grudnia 2016

Napisy animowane z Fodey'em


Fodey jest aplikacją online do tworzenia krótkich napisów animowanych. Wpisujemy w odpowiednie pole tekst, który chcemy, aby nasz bohater prezentował, zatwierdzamy (generujemy) i już:). 

Do wyboru mamy:
- nagłówek prasowy - a newspaper,
- tekst ninja - ninja text
- tabliczka - a clapper board
- tekstu z czarowdziejem z magiczną różdżką - wizard text
- rozmawiające wiewiórki -talking squirrels
- rozmawiające kwiaty - talking flowers
- rozmawiające pomidory - talking tomatoes
- rozmawiające koty - talking cats
- rozmawiające sowy - talking owls.

     




W przypadku nagłówka prasowego obraz pobieramy na swój komputer (Download your Image), natomiast, gdy, np. tworzymy "rozmawiające" obiekty pobieramy je jako gif lub generujemy embed kod do osadzenia na stronie lub blogu, inna opcją jest także link url.
Minusem jest brak polskich liter, ale przy sprytnym kombinowaniu jesteśmy w stanie wykorzystać napisy tak, aby uniknąć polskich znaków:)